Warmwater systeem met zonneboiler en houtgestookt fornuis

februari 2023; laatste update april 2023

Toen we eenmaal stromend water, een afvoer systeem en een badkamer in huis hadden werd het tijd voor een geschikt warmwater systeem. Wij hebben niet als doel om helemaal off-grid te gaan leven, maar willen wel onze energiekosten zo laag mogelijk houden en duurzame keuzes maken. Maar we wisten nog niet precies wat we wilden en welke mogelijkheden er waren. Onze zoektocht naar een geschikte manier om aan warmwater te komen, begon met een afspraak met een energieraadgever.

Afspraak met energieraadgever van de gemeente

We wisten dat we iets met zonnepanelen of een zonneboiler wilden doen om aan warm water te komen. Doormiddel van zonnepanelen zouden we stroom op kunnen wekken welke vervolgens weer gebruikt kon worden om een boiler aan te sluiten die water zou opwarmen. Dat werkt natuurlijk prima in de zomer en bij zonnig weer, maar in de winter komt de zon maar even boven de bomen uit en de vraag is dan of het niet bewolkt is of dat de zonnepanelen vol met sneeuw liggen. En juist in de zomer hebben we het minste warm water nodig aangezien we dan vaak gaan zwemmen in het meer en niet iedere dag hoeven te douchen. Een zonneboiler zou ook een optie zijn, maar dan hadden we nog steeds een beetje dezelfde problemen als met zonnepanelen.

Vrienden van ons wezen ons erop dat je gratis een onafhankelijk energie- en klimaatadvies kan aanvragen bij je gemeente. Op internet vonden we het telefoonnummer van de klimaatraadgever van onze gemeente en een afspraak was snel gemaakt. Binnen een week kwam hij bij ons thuis langs en heeft goed naar onze ideeën en wensen geluisterd. Het was een heel erg leuk gesprek en zeker geen verkooppraatje. We hebben nieuwe ideeën opgedaan en wat zaken helderder en bevestigd gekregen. Na aanleiding van het gesprek hebben wij een adviesrapport ontvangen waarin alle besproken punten terug kwamen. Normaal gaf hij geen tips over bedrijven, maar aangezien wij nieuw in Zweden waren en wij daar naar hadden gevraagd, had hij ook wat bedrijven in zijn rapport genoemd die interessant voor ons konden zijn.

Na dit gesprek hebben wij besloten om voor een zonneboiler te gaan in plaats van zonnepanelen. De belangrijkste reden hiervoor was dat wij een heel laag energie verbruik hadden en vooral een oplossing voor warm water zochten. Wij hebben specifiek gekozen voor een zonneboiler met vacuümcollectoren. Deze zijn wel wat duurder dan een zonneboiler zonder vacuümbuizen, maar is beter geschikt voor koudere klimaten omdat het effectiever is en zelfs bij bewolkte dagen nog warm water kan produceren. Hopelijk zien we dat voordeel vooral terug in de lente en herfst.  

Maar in de winter is er te weinig daglicht en zon voor de zonneboiler om altijd genoeg warm water te leveren om te kunnen douchen en af te wassen. Al brainstormend bedachten we dat het ideaal zou zijn als we op de een of andere manier in de winter water konden verwarmen via het houtgestookte fornuis in de keuken. Deze staat praktisch de hele dag aan in de winter omdat we op die manier ook ons huis verwarmen. Op internet kwam ik een aantal voorbeelden tegen waarbij een oud houtgestookt fornuis was aangepast zodat er waterleidingen omheen kwam te lopen. Maar dat leek in ons geval niet echt een optie, totdat we erachter kwamen dat er gewoon nieuwe houtgestookte fornuizen bestaan waar waterleidingen doorheen lopen, speciaal voor de warmwater voorziening. In het Zweeds heet dit een vattenmantlad vedspis of kökspanna. Dit was precies de oplossing die we zochten, in de zomer zorgt de zonneboiler voor warm water en in de winter een houtgestookt fornuis waar waterleidingen doorheen lopen. In het voor- en najaar zal het een combinatie van beide zijn.  

De zonneboiler en accumulatortank

De zonneboiler en het fornuis moesten worden aangesloten op een accumulatortank. Een accumulatortank bevat een grote hoeveelheid water die wordt opgewarmd door de zonneboiler en het fornuis, van waaruit het gebruikt wordt om warm water te leveren aan verschillende punten in huis, zoals de douche, de wastafel en in de keuken. In het adviesrapport van de energieraadgever werd een bedrijf genoemd waar zonneboilers en accumulatortanks worden verkocht, Baxi. Zij hebben een website met veel informatie en we wilden graag een afspraak met hun maken om onze ideeën te bespreken. Maar eind juni is in Zweden een slecht moment om dit soort afspraken te willen maken. De zomervakanties waren inmiddels begonnen en in augustus zou de betreffende persoon weer aanwezig zijn. We hebben toen wel vast een offerte opgevraagd, maar in de aanvraag konden we niet goed onze wensen kwijt en de offerte was dan ook voor veel meer dan wij dachten nodig te hebben. Dan toch maar wachten tot augustus om daar eens langs te gaan.

Maar ook het maken van een afspraak in augustus was nog niet zo eenvoudig. Het lijkt erop dat ze niet gewend zijn dat klanten rechtstreeks bij hun langskomen. Normaal gesproken ga je samen met een loodgieter (rörmåkere) kijken naar je persoonlijke wensen en mogelijkheden en heeft de loodgieter contact met het bedrijf. Maar uiteindelijk is het ons toch gelukt om een afspraak te maken en wij waren heel blij met de informatie die we daar hebben gekregen. Het werd ons steeds duidelijker hoe het hele systeem eruit zou gaan zien en ook hoeveel ruimte alles zou gaan innemen. Aangezien wij ook een houtgestookt fornuis met waterleidingen wilden hebben moest er een accumulatortank van minimaal 500 liter komen om te zorgen dat het fornuis zijn warmte kwijt kan. Deze tank heeft een doorsnede van 840mm en is 1750mm hoog. Dit was goed om te realiseren zodat we thuis konden controleren of dit wel ging passen op de plaats waar we het hadden bedacht. Gelukkig bleek dit te passen en de volgende stap was het maken van een afspraak met een loodgieter die alles kon bestellen en installeren. Deze kon al snel langskomen en na het gesprek hebben we besloten om de zonneboiler, accumulatortank en het nieuwe fornuis in één keer te plaatsen. Het vervangen van het houtgestookte fornuis was een redelijk grote verbouwing, welke we niet in de winter wilden doen, dus besloten we te wachten tot het voorjaar. De accumulatortank en de zonneboiler waren wel al besteld zodat we zelf konden beginnen met het plaatsen van de zonneboiler op het dak. En we hebben toen ook vast een kleine elektrische boiler geplaatst waardoor we die winter wel voor het eerst warm, stromend water hadden. 

Het houtgestookte fornuis met waterleidingen

Een van de dingen die op ons wensenlijstje stond, toen wij op zoek waren naar een huis in Zweden, was een ouderwets houtgestookt fornuis in de keuken. En dit huis had dat. Er stond een mooi, oud Husqvarna fornuis wat het nog prima deed. We hebben er de eerste jaren met veel plezier op gekookt en er kwam genoeg warmte vanaf om het huis voor een belangrijk deel mee te verwarmen. Het was dan ook geen makkelijke beslissing om dit oude fornuis weg te halen en er een moderner houtgestookt fornuis voor in de plaats te zetten. Het nieuwe fornuis moest qua uitstraling wel in onze keuken passen en daarom gingen we op zoek naar een fornuis wat er niet al te strak uitzag. Maar op internet kwamen we niet heel veel bedrijven tegen waar ze houtgestookte fornuizen verkochten met het uiterlijk wat wij mooi vonden. Uiteindelijk hebben we een bedrijf gevonden in de buurt van Gotenburg, Selmac, waar ze verschillende modellen hadden die eventueel een optie zouden zijn. Toen wij ze benaderden om een afspraak te maken hadden zij in verband met Corona geen voorraad staan en konden we niet langs gaan om te gaan kijken. Een paar maanden later hadden ze nog steeds de fornuizen die wij interessant vonden niet op voorraad. Maar aangezien we verder geen ander bedrijf hadden gevonden die iets had wat we mooi vonden, hebben we de gok genomen en een fornuis gekocht op basis van het plaatje op internet. 

We waren blij verrast toen het nieuwe fornuis was afgeleverd; we vonden hem nog mooier dan we hadden gedacht. Wel kwam gelijk de uitdaging hoe we dit loodzware ding naar binnen zouden krijgen. Het antwoord was; stapje voor stapje en langzaam aan. Beetje takelen, beetje stutten, beetje duwen en stukje bij beetje kregen we hem de treden voor de deur op en naar zijn plek in de keuken.  

Aansluiten van het hele systeem

In het voorjaar van 2022 was het eindelijk zover. Alle spullen waren inmiddels gearriveerd, stonden op hun plek en de zonneboiler hadden we inmiddels zelf op het dak geinstallleerd. De loodgieter hoefde alleen alles aan te sluiten op de accumulatortank. Wij gingen ervan uit de loodgieter wel wist hoe het op de juiste manier aangesloten moest worden, maar toen wij na de eerste dag werk keken, zagen we dat het niet klopte en dat één en ander niet goed was aangesloten. Hij heeft het netjes aangepast maar was hierdoor wel weer langer bezig. Uiteindelijk is hij vier volle dagen bezig geweest en hebben we zelf flink mee moeten denken en moeten helpen met uitzoeken hoe nu alles op de juiste manier aan elkaar gekoppeld moest worden. Het is uiteindelijk een heel bouwwerk geworden en er was nog een korte studie voor nodig om exact te snappen hoe alles werkt. 

De werking in de praktijk

In theorie hadden we het allemaal mooi bedacht, maar de grote vraag was of het in de praktijk ook zo zou gaan werken. Het systeem is nu een paar maanden aangesloten we hebben inmiddels ervaring met drie seizoenen. 

In theorie moet in de zomer de zonneboiler voor genoeg warm water zorgen. Afgelopen zomer hebben we voor het eerst ervaren hoe dit werkt. De zonneboiler warmt sneller en vaker op dan we hadden gedacht. Ook als het niet heel erg zonnig is en als de zon er allang niet meer recht op schijnt wordt het zo warm in de zonneboiler dat het water in de accumulator tank verwarmt kan worden. Maar het water wordt niet super heet, het wordt warm genoeg om mee te douchen. Het systeem is namelijk zo uitgevoerd, dat er tussen de warm- en de koudwater leiding een mengventiel is geplaatst. Deze mengt altijd een beetje koud water mee als je warm water gebruikt. Ook als deze op zijn heetst staat afgesteld, zorgt deze ervoor dat het water uit de kraan eigenlijk net niet heet genoeg is om mee af te wassen. Dit is een aandachtspunt waar we in de toekomst nog iets mee willen. Ook is het handig om een beetje te plannen wanneer we gaan douchen en rekening te houden met het weer van de komende dagen. In de zomer is het vaak even kort douchen wanneer we niet gaan zwemmen, maar voor ons is het prima te doen. 

In de herfst leverde de zonneboiler overdag een beetje warmte en op koudere dagen staken we 's avonds het houtgestookte fornuis aan waarmee het water in de tank nog wat extra werd opgewarmd, we konden koken en het huis weer een beetje warmer werd. Ook in de herfst hadden we genoeg warm water voor ons 2-persoons huishouden, maar zeker niet te veel.

Vanaf het moment dat het kouder wordt en het aantal uren daglicht snel afneemt, is het houtfornuis onze primaire warmwaterbron. Maar ons nieuwe fornuis warmt het water in de tank zo snel op dat we de kachel niet lang genoeg kunnen laten branden om het echt lekker warm in huis te krijgen. Zeker niet wanneer het buiten flink vriest. We moeten de kachel op tijd uit laten branden om te voorkomen dat het water in de tank gaat koken (want dat geeft grote problemen en hele nare geluiden in de leidingen).  Wanneer het zo koud is buiten zakt de temperatuur in huis weer snel, maar de temperatuur in de tank niet.

We hebben tegenwoordig dan ook een nieuw woord wat we vaak gebruiken; stookruimte. Met stookruimte bedoelen we de temperatuur die het is in de tank en hoeveel die verschilt met de temperatuur die het daar maximaal mag worden. Als de temperatuur in de tank 45 graden is hebben we veel stookruimte, maar wanneer deze 75 graden is dan is de stookruimte bijna op. Op basis van de stookruimte en hoe de dag eruit gaat zien bepalen we ’s ochtends een stookplan. Ook de warme maaltijd wordt hierin meegenomen aangezien we de kachel ook gebruiken om te koken. En als we dan iets uit de oven willen eten hebben we ’s avonds wat meer stookruimte nodig dan wanneer we alleen een ei willen bakken. Daar tegenover staat dat we zoveel warm water kunnen gebruiken als we willen. We douchen dus lekker heet en lang, wassen vaak onze handen met warm water (wat we voorheen eigenlijk niet deden) en gebruiken veel warm water met afwassen. Hiermee gaat de temperatuur in de tank weer naar beneden en kunnen we de kachel weer langer aandoen.

Een extra radiator

Een generator voor stroomuitval

Het water tussen de accumulatortank en het fornuis wordt rondgepompt door middel van een pomp. Wanneer deze pomp niet werkt circuleert het water niet en staat dan ook stil in het fornuis. Wanneer het fornuis brandt duurt het dan niet lang voordat het water in de leidingen begint te koken en is het zaak om zo snel mogelijk te stoppen met het verder verwarmen van het fornuis en de leidingen af te koelen. Maar daarmee stoppen we ook met het verwarmen van het huis. Wanneer er dus een stroomstoring is die langere tijd duurt kunnen we het systeem niet gebruiken. We hebben daarom besloten voor die gevallen een kleine generator aan te schaffen, zodat we in geval van stroomstoring wel ons systeem kunnen blijven gebruiken. En hiermee is ons warmwater systeem hopelijk helemaal af en hebben we het hele jaar door, onder alle omstandigheden genoeg warm water om te kunnen douchen en af te wassen.